تقویم عبری

اولین دستور خداوند به بنی اسرائیل، تعیین حلول ماه عبری «نیسان» به عنوان مبدا شمارش ماه های سال میباشد:

«خداوند به مُشه (حضرت موسی) و اَهَرون (هارون) در سرزمین مصر چنین فرمود: این ماه (نیسان) برای شما اول ماه ها باشد، این ماه برای شما اولین ماه از ماه های سال خواهد بود» (سفر شموت: 2و 12:1)

بر این اساس، تعیین شماره روزها، آغاز ماه ها و شمارش سال ها از مهمترین موضوع های مورد توجه علمای یهود بوده است. طبق فرمان خداوند، اعیاد سه گانه یهود (پسح: سالگرد خروج بنی اسرائیل از مصر- شاووعُوت: نزول تورات در کوه سینا- سوکُوت: جشن سایه بان ها) می بایست در موعد مقرر و با مراسم عبادی ویژه برگزار گردد.

همچنین روزهای رُوش هَشانا (آغاز سال نو) و یُوم کیپور (روزه بزرگ برای بخشش گناهان) که با آداب و احکام خاص همراه هستند، می بایست به دقت تعیین گردند، چرا که بنابر اعتقاد یهودیان، در چنین ایامی است که خداوند سرنوشت یک سال گذشته را مورد بررسی قرار داده و چگونگی وضعیت و گذران زندگی را برای سال آینده، رقم میزند. علاوه بر این جدا کردن تِروما (سهم کاهن ها) و مَعَسِر (یک دهم) از محصول و بهائم و استفاده از میوه درختان غرس شده وابسته به تعیین دقیق روزها و ماه های سال بود.

دانستن شمارة سال ها نیز از این جهت حایز اهمیت بود که بنا به فرمان خداوند در تورات، در پایان هر دورة هفت ساله، سال شِمیطا فرا می رسید که در آن امور کشاورزی تعطیل می شد و گروهی از محکومین جرایم مالی آزاد می شدند.

در پایان هفت دورة 7 ساله نیز در سال پنجاهم، سال یُووِل فرا می رسید که آن نیز شامل احکام خاص خود بود و از این جهت، شمردن سالها نیز بسیار اهمیت داشت.

طبق آیة ذکر شده در بالا، ماه های عبری، با حلول ماه آغاز می شود و با حلول بعدی (یعنی یک دور گردش ماه به دور زمین) پایان می یابد. زمان دقیق شروع ماه، هنگامی است که کره ماه بین زمین و خورشید قرار دارد و در این حالت قابل رویت نمی باشد. این زمان به زبان عبری -مُولاد» به معنای «تولد» نام دارد. فاصله زمانی بین دو مولاد برابر 29 روز و 12 ساعت و 44 دقیقه و 3/1 3 ثانیه است.

سال کبیسه در تقویم عبری

 یک سال قمری 354 روز و 8 ساعت و 48 دقیقه و 66 ثانیه بوده و از سال شمسی که حدود 365 روز و 6 ساعت می باشد، 10 روز و 21 ساعت و 11 دقیقه و 18 ثانیه کوتاهتر است و این تفاوت موجب گردش ماه های قمری نسبت به سال شمسی می شود. از سوی دیگر، طبق فرمان تورات، سالگرد خروج بنی اسرائیل از مصر (عید پسح) همواره باید در اوایل بهار جشن گرفته شود و جشن سایه بانها (سوکُوت) نیز باید در اوایل پاییز برگزار گردد. در صورتی که سال عبری طبق ماه های قمری شمرده شود، پس از گذشت 9 سال، عید پسح از اول بهار به آخر پاییز منتقل خواهد شد. این در حالی است که این اعیاد و جشنها علاوه بر یادبود مذهبی و تاریخی، جنبة کشاورزی نیز دارند. عید پسح هنگام برداشت محصول گندم، عید شاووعوت هنگام تقدیم نوبرانة برداشت محصول جو و جشن سوکوت زمان تقدیم نوبرانة محصولات شدة تابستانی است. ایام خاص توبه (روش هشانا و کیپور) نیز می بایست در محدودة زمانی اوایل پاییز قرار گیرند.

برای تطبیق این دو موضوع (قمری بودن ماه ها و تطابق اعیاد و مناسبتها با سال شمسی) چنین مقرر شد که هر 2 یا 3 سال یک بار، سال کبیسه اعلام شده و یک ماه به آن اضافه شود (سال 13 ماهه). به این ترتیب از چرخش ماه ها و مناسبت ها نسبت به سال شمسی جلوگیری می شود.

سنهدرین، مرجع تصویب کبیسه بودن سال

تعیین شماره روزها، آغاز ماه ها و شمارش سال ها از مهمترین موضوعهای مورد توجه علمای یهود بوده و برگزاری مراسم مذهبی، وابسته به تعیین دقیق حلول ماه قمری می بود. شمارش سال ها از جهت پرداخت درصدهای سالانه محصولات کشاورزی، وجوه خیریه و نیز تعیین سال «شِمیطا» و «یُووِل» (سال هایی که در آنها کشاورزی تعطیل می شد و گروهی از محکومانِ جرایم مالی آزاد می شدند) بسیار با اهمیت بوده است.  اعلام سال کبیسه در ابتدا توسط مجمع عالی روحانیون یهود و به صورت مشورتی انجام می گرفت. همان گونه که شروع ماه هایی که اعیاد مهم در آنها قرار داشت، با رویت حلول ماه توسط همین مجمع و ارسال پیک به مناطق یهودی نشین اعلام می شد. علما و دانشمندان یهود برای تنظیم و تثبیت تقویم عبری تلاش بسیار نمودند و در حدود سال 4110 عبری (1650 سال پیش) شکل نهایی و امروزی تقویم عبری توسط دانشمندی به نام «هیلل دوم» تدوین شد.

مبدا تقویم عبری

مبنای سر آغاز شمارش تقویم عبری، آفرینش حضرت آدم در نظر گرفته شده است. طبق گفتار تورات خداوند در شش مرحله (دوره) یا شبانه روز جهان را آفرید و در آخرین مرحله، بشر متعقل را خلق کرد. پس از آن تورات به طور دقیق، عمر آدم اول را ذکر می کند و تاریخ جهان (یهود) را با ذکر طول عمر نسل های بعدی حضرت آدم تا حضرات نوح، ابراهیم، موسی و همچنین انبیاء بعدی بنی اسرائیل تا حدود اوایل آبادی معبد دوم بت هَمیقداش (بیت المقدس) شرح می دهد. با محاسبه این سال ها از مبدا مذکور، طول تاریخ تقویم عبری به 5760 سال (در 1378- 1379 هجری شمسی) می رسد.

دوره های 19 ساله در تقویم عبری

این تقویم از دوره های 19 ساله تشکیل شده است. علت انتخاب عدد 19 آن است که هر دوره نوزده ساله که 12 سال آن سال های معمولی و 7 سال آن کبیسه باشد دقیقا برابر با زمان 19 سال شمسی خواهد بود (دوره نوزده ساله فقط یک ساعت و 1080/485 ساعت از مجموع زمان 19 سال شمسی بیشتر خواهد بود که به حساب نمی آید). در نتیجه در این دوره، ماه ها قمری و همه سال ها شمسی خواهند بود.

با دانستن زمان حلول هر دوره 19 ساله و اضافه کردن زمان 2 روز و 16 ساعت و 1080/595 میتوان به راحتی و با دقت زمان حلول دوره بعدی 19 ساله را محاسبه نمود. سال های کبیسه (13ماهه) در هر دوره عبارتند از، سال سوم، ششم، هشتم، یازدهم، چهاردهم، هفدهم و نوزدهم. برای تعیین سال هایی که کبیسه هستند، آن سال را بر عدد 19 تقسیم می کنیم، اگر عدد باقیمانده یکی از اعداد 3، 6، 8،11،14،17 یا 19 باشد، آن سال کبیسه خواهد بود. به طور مثال در تقسیم سال 5760 بر عدد 19، عدد 3 باقی می ماند که جزء سال های کبیسه است.

اسامی ماه های عبری

ماه های عبری در ابتدا نام مشخص نداشتند و در تورات و سایر متون مذهبی و کهن یهود، ماه ها با ذکر شماره (ماه اول، ماه دوم و....) نام برده شده اند. بعدها در اثر حمله بخت النصر به سرزمین مقدس و به اسارت رفتن یهودیان به بابِل، با تاثیر گرفتن از فرهنگ بابلی، ماه های عبری نام هایی مخصوص به خود گرفتند. ترتیب ماه های عبری با توجه به ماه های ایرانی به شرح زیر هستند (لازم به ذکر است که این ماه ها هر سال در محدوده ای 20 روزه نسبت به ماه های ایرانی در نوسان هستند):

* در برخی سال ها، ماه حشوان 29 روز و ماه کیسلو 30 روز در برخی هر دو 29 روز و در برخی دیگر از سال ها، هر دو 30 روزه هستند.

** ماه ادار 29 روزه است اما در سال های کبیسه، ادار اول 30 روزه خواهد بود.

چون دوران چرخش ماه به دور زمین سی روز کامل نیست بلکه 29 روز و 12 ساعت و 44 دقیقه است و نمی توان اعلام اول ماه را در بخشی از روز اعلام کرد، همان طور که در سفر بَمیدبار فصل 11 و آیه 20 آمده است «تا روزهای یک ماه» و از این آیه علما نتیجه گرفته اند که روزها را می توان برای شروع ماه برشمرد ولی ساعت ها را نه بدین خاطر برای کامل بودن روز، ماه های سال قمری را تقریبا بطور متناوب 29 روزه و 30 روز تعیین کرده اند.

با دانستن زمان حلول ماه قبل (فعلی) و اضافه کردن زمان یک روز و دوازده ساعت و 1080/793 ساعت می توان زمان حلول ماه بعد را محاسبه نمود و با اضافه نمودن زمان ذکر شده به حلول ماه بعد و ماه های آتی حتی تا انتهای جهان می توان حلول ماه ها را محاسبه کرد.

مبدا سال نو عبری

طبق آیه ای که از تورات ذکر شد، خداوند ماه نیسان را که خروج بنی اسرائیل از مصر در آن واقع شده است، اول ماه های عبری قرار داد و سایر ماه ها به نسبت این ماه شمرده می شوند (طبق ترتیب فوق). اما مبداء شمارش سال در تقویم عبری یا به عبارت دیگر آغاز سال نو (تقویمی) از ماه تیشری (هفتمین) محسوب میگردد. نیز روشن است که در سال های 13 ماهه، ماه اَدار دوم به ترتیب ماه ها افزوده می شود. در این صورت مناسبت هایی که در ماه اَدار قرار دارند (مانند جشن پوریم) در دومین اَدار برگزار می گردند.

سال ناقص، عادی و کامل در تقویم عبری

در تقویم عبری، سه نوع «سال» از نظر تعداد روزهای آن وجود دارد. با توجه به این که سال قمری معادل 354 روز و 8 ساعت و 48 دقیقه میباشد، برای سهولت در محاسبات، در هر دوره به ترتیب اولین سال (غیر کبیسه) را 353 روز در نظر میگیرند و آن را سال «ناقص» می نامند. دومین سال 354 روز بوده و سال «عادی» نام دارد و سومین سال 355 روز و با نام «کامل» شناخته می شود. هر یک از این سال ها اگر کبیسه باشد به ترتیب 383 روز (سال ناقص)، 384 روز (سال عادی) و 385 روز (سال کامل) خواهد بود.

یکی از دلایل تنظیم تقویم به روش مذکور آن است که تا حد امکان سه روز تعطیل مذهبی به طور متوالی واقع نشود. زیرا در اکثر اعیاد مذهبی، انجام کار به مدت یک یا دو روز حرام اعلام شده است و قرارگیری این ایام بلافاصله قبل یا پس از روز شنبه که در آن نیز کار کردن منع شرعی دارد، ایجاد اشکال می کند. لذا مقرراتی به شرح زیر دربارة تقویم وضع شده اند:

1- عید پسح هرگز از روز دوشنبه، چهارشنبه یا جمعه آغاز نمی شود.

2- عید شاووعوت هرگز از روز سه شنبه، پنجشنبه یا شنبه آغاز نمی شود.

3- روش هشانا و عید سوکوت هرگز از روز یکشنبه، چهارشنبه یا جمعه آغاز نمی شود.

4- یُوم کیپور هرگز در روزهای یکشنبه، سه شنبه یا جمعه واقع نمی شود.

جهت سهولت در تنظیم تقویم، دانشمندان یهود (مانند هارامبام- موسی بن میمون) جداول چند صد ساله یا حتی هزار ساله تقویم عبری را استخراج کرده اند که با اندک تجربه و دقت در قوانین، تقویم هر سال عبری قابل محاسبه است. به طور مثال، هم اکنون جداول تقویم عبری تا سال 6000 عبری ( 240 سال آینده) تنظیم شده و آماده هستند.

اول ماه نو عبری «رُوش حُودِش» نام دارد. در گذشته های دور، در این روز مراسم ویژهای برگزار می شد اما امروزه تنها یک نوبت نماز اضافی به نام «موساف» به همراه متن ویژه «هَلِل» به معنای مدح خداوند خوانده شده و آیاتی از تورات نیز قرائت می گردد. هر چند که برگزاری مراسم سوگواری یا گرفتن روزه نیز در آن منع شده است. در مورد ماه هایی که 30 روزه هستند، مراسم سال نو- روش حودش- 2 روز برگزار می شود (روز سی ام ماه قدیم و روز اول ماه جدید).

در یکی از شب های بین هفتم تا چهاردهم هر ماه نیز دعایی به نام «دعای ماه نو» خوانده میشود و قدرت خداوند در تنظیم مدارات و گردش اجرام آسمانی (مانند ماه) مورد ستایش قرار می گیرد.

همچنین بنابر عقیده علمای یهود، هر 28 سال یک بار منظومه شمسی و در مرکز آن خورشید، به نقطه و مداری که در روز خلقت قرار داشته است داخل می شود و به همین جهت در هر 28 سال یک بار، مراسم ویژه شکرگزاری تحت عنوان «دعای آفتاب » برگزار می شود. آخرین دعای آفتاب در روز چهارشنبه 4 نیسان سال 5741 عبری (19 فروردین 1360 شمسی) بود و مراسم بعدی در روز پنجشنبه 5 نیسان سال 5769 عبری (فروردین 1388 شمسی) برگزار خواهد شد.

لازم به ذکر است که تاریخ مراسم شرعی یهود (مانند بَرمیصوا و بَت میصوا- زمان به تکلیف رسیدن پسر و دختر- و سالگرد فوت) بر اساس تقویم عبری سنجیده می شوند.

تبدیل عبری به شمسی و میلادی

برای تبدیل تاریخ عبری به هجری شمسی، از اول فروردین الی 22 شهریور رقم 4381 و از 23 شهریور الی آخر اسفند رقم 4382 از سال عبری کسر می شود. برای مثال اردیبهشت 5760 با کسر 4381 معادل 1379 شمسی خواهد شد. برای تبدیل تقریبی سال عبری به میلادی باید 3760 سال را از تاریخ عبری کسر نمود.

فصول در تقویم عبری

سال عبری که با فصول سال شمسی نیز تطبیق دارد، از اول تیشری (روش هشانا) و در اواخر تابستان یا اوایل پاییز شروع می شود. یعنی در روش هشانا، تقویم عبری یک سال به جلو می رود. ولی در ترتیب شمارش ماه های سال، طبق دستور تورا، ماه نیسان مصادف با خروج بنی اسرائیل از مصر، اولین ماه شمرده می شود. پس ماه های سال را به این ترتیب می شماریم:

فصل بهار: نیسان، ایار، سیوان 

فصل تابستان: تموز، آو، الول

فصل پاییز: تیشری، حشوان، کیسلو

فصل زمستان: طِوِت، شِواط، ادار