مقدمه
در بخش آشنایی با کتب دینی یهود از تلمود سخن به میان آوردیم و بصورت اجمالی آن را تعریف و سرفصل های آن را ذکر کردیم. حال بیشتر به آن پرداخته و به صورت مبسوط تاریخچه و محتوای آن را بررسی خواهیم کرد . در واقع این فصلِ این بخش مکمل فصل دوم بخش قبل می باشد .

**نمایی از یک سوفر (کاتب) درحال نگارش**

علل و زمینه های ایجاد تلمود[1]

پس از رهایی یهودیان از بندبابل توسط کوروش و بازگشت حاکمیت دینی یهودیان،شورا و انجمنی بزرگ ازعالمان یهودی به وجود آمد که مسئول پاسخگویی به سوالات شرعی یهودیان بود. این شورا به سنهدرین (بخوانید SANHEDRIN) موسوم بود. پس از مدتی روم به فلسطین حمله کرده و با تخریب معبد سلیمان برای بار دوم به این حاکمیت پایان داد و بساط سنهدرین را برچید. یهودیان در مناطق مختلف از جمله بابل و فلسطین پراکنده شده و دسترسی آنان به علمای دین به سختی ممکن بود. از این رو استفتاء و آگاهی از مسائل شرعی دشوار و بلکه غیر ممکن شد.این مسئله به یک چالش بزرگ برای یهودیان تبدیل گشت. علما و فقهای یهود برای رفع این معضل در مناطق مختلف به تفسیر و تاویل تورات و تربیت عالم پرداختند.

با ادامه این روند ، تفاسیر شفاهی فراوانی از تورات توسط تَناییم[2] فراهم شد، یهودا هناسی که از ربی[3] های برجسته زمان خود بود ، این تفاسیر شفاهی از تورات را در کتابی به نام میشنا جمع آوری کرد. از این رو میشنا را تفاسیر شفاهی تورات منتسب به موسی می دانند که طی 40 سال رسالت به یهودیان آموخته و حال این سنت شفاهی سینه به سینه نقل شده و در میشنا مکتوب گردیده است. میشنا بر خلاف تنخ خالی از آرایه های ادبی بوده و جملات آن کوتاه و مختصر است.

این ایجاز و اختصار افراطی میشنا موجب شد عده ای از علما که به اموراییم (شارحان) ملقب بودند در فلسطین و بابل تفسیری بر میشنا بنویسند و به اجمال و اختصار و نامفهومی آن پایان دهند. این تفسیر گمارا نام گرفت. همانطور که گفتیم به مجموعه میشنا و گمارا تلمود گفته می شود پس بدین ترتیب دو تلمود بابلی و فلسطینی به وجود آمد. این دو تلمود با هم تفاوت هایی دارند که جهت رعایت اختصار از ذکر آن ها صرف نظر می کنیم. تلمود بابلی از تلمود فلسطینی جامع و رایج تر است، ما نیز مطالب این فصل را درباره تلمود بابلی می آوریم و هرجا نام تلمود را آوردیم منظور تلمود بابلی است.

**چاپ و نشر ترجمه عربی تلمود بابلی برای اولین بار توسط مرکز مطالعات خاورمیانه اردن**

ویژگی های تلمود

1- زبان و حجم

تلمود کتابی بسیار حجیم است که طی هزار و پانصد سال، در سی و شش جلد گردآوری شد. عجاج نویهض، پژوهشگر ادیان، فعال سیاسی و نویسنده کتاب معروف «پروتکل های دانشوران صهیون» در این باره می گوید تلمود در اصل چند مجلد بیشتر نبوده اما در طول هشت قرن گذشته حجم آن وسیع تر شده و حاخام ها دائما بر آن مطالبی افزوده اند و اکنون به سی و شش جلد می رسد. البته این قول ناظر بر نسخه قدیمی تلمود می باشد. هم اکنون نسخه انگلیسی تلمود در 18 جلد انتشار یافته است. شایان ذکر است که تلمود در سال های اخیر در قالب یک مجموعه بیست جلدی، برای اولین بار به زبان عربی ترجمه و در اردن به چاپ رسید.

2- طبقه بندی محتوایی

معمولا در طبقه بندی مطالب ، تلمود را به دو بخش هَلاخا و اَگادا تقسیم می کنند . هلاخا واژه ای عبری به معنای قوانین غیر مکتوب است که در اصطلاح به آن تفسیر شریعت نیز می گویند. هلاخا به آن دسته از مطالب تلمود که درباره شریعت و احکام شرعی است اطلاق می شود. اگادا نیز در لغت به معنای داستان و حکایت است و در اصطلاح به هر چیزی در تلمود که هلاخا نباشد اطلاق شده. بطور کلی اگادا مشتمل بر امثله یا داستان هایی است که برای رفع ابهام می آید.

3- انسجام مطالب

همانطور که ذکر شد میشنا را یهودا هناسی نگاشته اما محتوای آن محصول فکر فردی او نیست، بلکه محصول اندیشه، گفتار و فتاوای فقها و علمای فراوانی است که در طول زمان های مختلف اظهار نظر کرده اند. گفته می شود تلمود، دسترنج تفکر، کتابت و تبادل اندیشه بیش از 3000 نفر از علمای یهود در سرزمین های مختلف و زمان های متفاوت است؛ فلذا مطالب آن یک پارچه نبوده و فتاوای فقهی مختلف و متفاوتی درباره یک مسئله واحد بیان شده و هر زمان که نیاز بوده احکام جدید از سوی علمای یهود، با استناد به تورات یا بی استناد تولید شده و به آن الحاق گردیده است. شیوه نگارش صفحات آن بدین شکل است که یک حکم از میشنا نقل شده و ذیل آن تفاسیر و فتاوای گوناگون علمای یهود بیان گردیده است.

**نمایی از تلمود؛ نقل حکم از میشنا و توضیحات و تفاسیر حکم موسوم به گمارا**

تلمود، کتاب قانون

تلمود در ابتدا کتاب قانون نبود، بلکه کتابی آموزشی برای مدارس بود؛ اما به تدریج به کتاب قانون تبدیل شد و همه ملزم به اجرای دستورات آن شدند. در تورات دستوری به شرح زیر وجود دارد:

هرگاه داوریِ موضوعی برای تو دشوار باشد، برخیز و نزد داور زمان برو و سؤال کن تا تو را در این موضوع آگاه نماید. بر طبق تـورایی (قانونی) که به تو فتوا می دهد و بر اساس حُکمی که به تو می گوید عمل نما. از آن راهی که به تو اعلام می دارد منحرف نشو. اگر فردی تمرّد کرده و از آن داور اطاعت ننماید، آن فرد را به شدت مجازات نما و این عمل ناشایست را از بنی اسرائیل دور نما

علما و مفسران یهود از این آیه نتیجه می گیرند همه باید از دستورات سنهدرین و فتاوای آن ها که در تلمود آمده اطاعت کنند. بدین شکل دستورات تلمود مشروع، قانونی و الزام آور می شوند. امروزه نام این مرجع، ربانوت(بخوانید rabanoot) است که همان مجمع خاخام ها می باشد.

* نمایی از شیوه صفحه نگاری نسخه عبری تلمود *