-
۱۵۰۱
مقاله 67: رویکردی نظری به مفهوم بنیادگرایی (با تأکید بر بنیادگرایی یهودی)
نویسنده: شجاع احمدوند (عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طبابایی)
عنوان نشریه: پژوهشنامه علوم سیاسی
شماره و دوره: دوره اول، شماره 2، بهار 1385
چکیده: بنیادگرایی در سالهای اخیر به دلیل گسترش در بخشهایی از جهان چون خاورمیانه، افزایش نقش آن در منازعه اعراب ـ اسراییل، افزایش نقش سیاسی اسلام در تعدادی از جمهوریهای شوروی سابق، رسواییهای اخیر بنیادگرایان مسیحی در آمریکا و... خود را به عرصه عمومی تحمیل کرده است. محققان دانشگاه شیکاگو با ارایه «پروژه بنیادگرایی» نگاهی پلورال و میان فرهنگی به تعریف بنیادگرایی کرده و معتقدند مراد از بنیادگرایی، گروههای مذهبی است که در واکنش به بحرانی که تصور میکنند هویت گروهی آنها را تهدید میکند ظاهر میشوند و لذا برای محافظت از خود در برابر «غیر»، مرزهای فرهنگی، ایدئولوژیکی و اجتماعی محکمی دور خود میچینند. بر این مبنا، اساس بنیادگرایی بر ناخرسندی از وضعیت موجود استوار است. بنیادگرایان مسیر کنونی جامعه و جهان را تهدیدی برای ایدئولوژی خود تلقی کرده، رسالت اصلی خود را تجدید حیات ایدئولوژی و خارج ساختن آن از زیر گرد و غبار مدرنیسم میدانند.
اما در این میان، بنیادگرایی یهودی از اهمیت زیادی برخوردار است. آنها معتقدند باید هویت نوینی را بر مبنای قومیتمداری محض یهودی، تعارض با جامعه مدرن غربی و اعتراض شدید به مذهب سنتی تأسیس کرد. گوشآمونیم و هاردیم دو جریان عمده بنیادگرای یهودی هستند که تأثیر زیادی بر اندیشه و عمل صهیونیستی گذاشتهاند. گوشآمونیم به عنوان جریان رادیکال بنیادگرا بر تقدیس خشونت، قدسی کردن سرزمین، و رازآمیز کردن کاربرد زور تأکید دارد، اما هاردیم به عنوان جریان محافظهکار، هدف خود را که طرد اغیار از جامعه اسراییل و نبرد با سکولارها است از طریق نهادهای آموزشی، رقابتهای پارلمانی و اقدامات فراپالمانی پی میگیرد.
در مقابل جریان رو به رشد بنیادگرایی یهودی، جریان پسا صهیونیسم در سطوح آکادمیک ظهور کرد که بسیاری از آموزههای صهیونیسم را مورد پرسش قرار داد. علل ظهور این جریان، تحول هویت و احساس ملی در میان شهروندان فلسطینی و ضرورت پذیرش «غیر»، گسترش انتفاضه فلسطین و جنگ لبنان که دیدگاه صهیونیسم در مورد حاکمیت بر کل سرزمین و مردم را بی اعتبار کرد، اولویت یافتن خصلت بیطرفی شرقشناسان بهویژه در مورد جنگ 1948 و تغییر کانون توجه از اسراییل به هر دو سوی منازعه بود. بنابراین، جامعه اسراییلی امروز با چالش بزرگی مواجه است که بنیادهای اصلی آن را در معرض انتقاد قرار داده است. این مقاله با تفصیل بیشتری نکات فوق الذکر را توضیح خواهد داد.