اعیاد غیر توراتی: عید حنوکا و عید پوریم

همانطور که در فصول پیشین ذکر شد برخی اعیاد یهود دارای صبغه دینی و مذهبی بوده اما نامی از آن ها در تورات و سایر کتب مقدس نیست. این اعیاد توسط بزرگان یهود به مناسبت های مختلف وضع شده و یهودیان به گرامیداشت آن ایام و انجام مراسمات خاصی سفارش شده اند. در این مقاله این دسته از اعیاد را که مشتمل بر دو عید است، اعیاد ابداعی نام نهادیم.

نمایی از منورا حنوکیای 9 شاخه ، مهم ترین سمبل عید حنوکا

گفتار اول: عید حنوکا[1]

حدود دو ماه پس از عید سوکوت، یعنی در روز بیست و پنجم ماه کیسلِو (نهمین ماه تقویم عبری) جشنی هشت روزه موسوم به عید حنوکا آغاز می گردد. گفتنی است که این عید بعلت نزدیکی با کریسمس مسیحیان بسیار به کریسمس شبیه سازی شده، می توان ادعا کرد درخت حنوکا و عمو ماکس یهودیان اقتباس شده از درخت کریسمس و بابانوئل مسیحیان است.[2]

در جشن روشنایی یا عید گشایش که نام های دیگر عید حنوکا می باشد رسم است یهودیان شمع روشن می کنند. درباره فلسفه شمع روشن کردن در این عید اقوال مختلفی وارد شده که مهم ترین قول مربوط به پیروزی مکابیان[3] بر سلوکیان[4] در فلسطین است. آمده است که وقتی مکابیان بر سلوکیان پیروز شدند و بر آن شدند تا پس از مدت ها دوباره معبد مقدس را بازگشایی کنند توانستند فقط ظرف کوچکی از روغن که ممهور به مهر کاهن اعظم بود (یعنی به دور از ناپاکی بود) بیابند. این ظرف کوچک حداکثر می توانست یک روز دوام بیاورد و معبد را روشن نگه دارد ولیکن علی رغم آنچه اندیشه می رفت 8 روز سوختنش دوام آورد و این امکان را فراهم کرد تا روغن پاک جدیدی تهیه شود. بزرگان یهود در سال های بعد این ایام هشت روزه را عید اعلام کرده و به ترتیبِ امروزی آداب و رسومی بر آن مترتب کردند.[5]

مهم‌ترین سمبل عید حنوکا، مِنورا یا شمعدان است. علاوه بر منورا، هشت شمع به یادبود هشت روز و یک شمع هم به‌خاطر روشن‌کردن دیگر شمع‌ها بوسیله آن، در وسط شمع‌دان قرار می گیرد که به آن، شمعِ شمش (شمع خادم) می گویند. مرسوم است که در روز اول عید، یک شمع، در روز دوم دو شمع و بهمین ترتیب در شب آخر 8 شمع روشن می کنند. در این عید برخلاف سایر اعیاد خوراکی خاصی سفارش نشده است. معمول است که در ایام 8 روزه عید به بچه ها پول می دهند و آن ها را به بازی های خاصی تشویق می کنند.

گفتار دوم: عید پوریم

طبق روایات عهد عتیق، هامان نخست وزیر خشایارشای هخامنشی با یهودیان اختلاف ورزید و دستور قتل و غارت یهودیان را از خشایارشا گرفت ولی استر نظر شاه را عوض کرد و دستور قتل هامانِ وزیر را گرفت و در همان روز بیش از 77 هزار نفر ایرانی به قتل رسیدند.[6] به این ترتیب مُردخای پسرعمو و سرپرست استر که دشمن اصلی هامان بود و توانسته بود رقیبش را شکست سختی بدهد، نامه ای به یهودیان سراسر ایران نوشت که طبق آن، هر ساله یهودیان باید چهاردهم و پانزدهم ماه عبری «ادار» را به مناسبت رفع خطر و انتقام گیری سخت از ایرانیان جشن بگیرند و او نام این عید را پوریم گذاشت چراکه هامان برای انتخاب روز کشتار یهودیان پور (قرعه) انداخته بود. بدین شکل با تایید استر، عید پوریم رسمیت یافت و در آیین یهود نهادینه شد.[7]

هر ساله یهودیان این روز را جشن می گیرند و به شادمانی می پردازند.در تلمود چنین آمده است که در پوریم، فرد یهودی باید آنقدر مشروب مصرف کند که دیگر برایشان تمایزی میان «مُردخای» و «هامان» که جلوه ای از خیر و شر هستند باقی نماند. (Megillah 7b) به نظر برخی مصرف مشروب های الکلی و سفارش به اعمالی که در حالت عادی بر یهودیان ممنوع است، نشانه ی آزادی یهودیان در داستان پوریم است. در این روز یهودیان نقاب و لباس های مبدل و حتی لباس های مخالف جنسیت خود می پوشند (در حالت عادی ممنوع است). بچه ها نیز لباس مبدل پوشیده و نمایش پوریم را اجرا می کنند.[8]

علاوه بر این سفارشات، روزه ای نیز بر یهودیان بر این عید واجب شده است. نقل شده که استر برای موفقیت در ابطال این توطئه، از یهودیان ایران خواست که 3 روز روزه بگیرند و از خداوند طلب بخشش و کمک نمایند. پس از آن، روزه استر به یادبود این واقعه بر یهودیان واجب گشت.
خواندن مگیلا[9] بر هر مرد و زنی در دو نوبت شب و روز عید پوریم واجب بوده و بهتر است در جمعیت خوانده شود. هنگام بازگو کردن ماجرای پوریم و خواندن مگیلا هرگاه قاری (خواننده) به اسم هامان می رسد جمعیت حاضر برای تحقیر هامان، سر و صدا و پایکوبی کرده و تا آنجا که می توانند شلوغ می کنند. بین یهودیان مرسوم است در این روز کیک هایی سه گوش بنام «گوش هامان» مصرف کنند.