خاخام صحیح است یا حاخام؟

  • ۲۰۱۴

خاخام؟ حاخام؟ یا حاکام؟

قصه از کتاب «یهود علیه صهیونیسم» شروع شد. من هم مثل همه این واژه را «خاخام» تلفظ می کردم و می نوشتم. تا اینکه روزی در حال مطالعه کتاب «یک قرن مبارزه یهود علیه صهیونیسم» نوشته «یاکوب رابکین» ترجمه «عبدالرسول دیانی» بودم. مترجم محترم در صفحه 373 اثر فرموده بودند:

حاخام (Hakham) به معنای شیخ، عاقل و یا باهوش است که معادل رابین در گویش سفاردی هاست. ترک ها عنوان حاخام باشی، را به حاخام اعظم سفاردی اطلاق می کردند. این کلمه در فارسی به غلط خاخام تلفظ می شود.

همین عبارت آخر مرا به شک انداخت که خاخام صحیح است یا حاخام؟ از چند استاد این مسئله را پرسیدم. دسته ای می گفتند «حاخام» صحیح است و دسته دیگری می گفتند «خاخام». دست آخر دست به دامن استاد بادامچی که در دانشگاه هاپکینز امریکا درس خوانده و متخصص زبان عبری است، شدم. در کمال تعجب ایشان فرمودند: این واژه در فارسی باید «حاکام» نوشته شود!

دردی که دوا نشد هیچ، یک طبقه ی دیگر به بنای شک مان اضافه شد.

خانه از پای بست ویران است...

این اختلاف در کتاب های فارسی زبانی که از یهودیت بحث می کنند نیز وجود دارد. برخی کتاب ها نظیر آثار استاد حسین سلیمانی واژه «حاخام» را می آورند و برخی «خاخام». متاسفانه این دوگانگی در سایت انجمن کلیمیان تهران نیز وجود دارد. انجمنی که بعنوان مرجع آموزش زبان عبری در کشور شناخته می شود و باید عاری از این بی دقتی ها باشد. در برخی مطالب از «حاخام» و در برخی «خاخام» را به کار برده است. علامه «ویکی پدیا» نیز گاهی از حاخام و گاهی از خاخام استفاده نموده است.

خاخام در زبان عبری چگونه نوشته می شود؟

در زبان عبری این واژه به صورت «חָכָם» نوشته می شود. حرف اول یعنی «ח» در زبان عبری «حِت» نام دارد و در حکم «ح» فارسی است. اما «خ» تلفظ می شود. در واقع این واژه در عبری «حاخام» نوشته و «خاخام» تلفظ می شود. لذا قدر مسلم تلفظ صحیح این واژه «خاخام» است. انگلیسی زبان ها از آنجا حرف «خ» ندارند گاهی این حرف را در نگارش با «X»، گاهی با «Ch» یا «Kh» یا «H» می نویسند و در تلفظ آن نیز همین پراکندگی وجود دارد. در خصوص این واژه به جای اینکه از روی «تلفظ» معادل آن را بنویسند، از روی رسم الخط عبری معادل آن را ساخته اند. منشاء این دوگانگی در فارسی هم همین است. برخی مترجمین مانند جناب آقای عبدالرسول دیانی که کتاب های انگلیسی را به فارسی ترجمه می کنند تلفظ حقیقی واژه «Hakham» را «حاخام» تصور کرده و گمان برده اند که تلفظ رایج (خاخام) غلط است. (در حالیکه اگر می خواستند تلفظ انگلیسی Hakham را به فارسی برگردانند در اصل باید بقول دکتر بادامچی «حاکام» می نوشتند.)

خاخام صحیح تر از حاخام است

بنظر اینجانب روش صحیح تر این است که ما یک واژه ی عبری را به جای اینکه از انگلیسی معادل سازی کنیم، مستقیما از زبان اصلی معادل بگیریم. در عبری این واژه «حاخام» نوشته می شود و «خاخام» تلفظ می شود. ما باید آنچه که می شنویم را به فارسی برگردانیم و نگارش فارسی بر اساس آوا ها باشد نه رسم الخط زبان بیگانه. شاید بفرض زبان عبری آن را به صورت «פָפָך»(فافاخ!!) بنویسد ولی آن را «خاخام» تلفظ کند آیا ما هم باید در فارسی آن را «فافاخ» بنویسیم و «خاخام» تلفظ کنیم!!!؟

مگر در زبان انگلیسی حروفی که تلفظ نمی شوند را باید در معادل فارسی اش بنویسیم؟ مثلا بفرض اگر کلمه know در فارسی معادل معنایی نداشته و بخواهیم عینا آن را وارد فارسی کنیم، آیا باید آن را «کـنـو» بنویسیم و بعد بگوییم «ک» آن تلفظ نمی شود؟ بلاشک پاسخ منفی است.

نتیجه ی بحثم این است که واژه «חָכָם» در فارسی باید «خاخام» نوشته و تلفظ شود و استفاده از «حاخام» و «حاکام» بنظر اینجانب صحیح نیست.

* خاخام در لغت به معنای شیخ، عاقل و باهوش است :)

** این مقدار تحقیق و بررسی فعلا مرا تا بدینجا رسانده، شکی نیست که بنده زبان شناس نیستم و از اقوال مخالف با ذکر ادله، استقبال می کنم.


سید ابوالفضل ساقی (نویسنده و پژوهشگر ادیان ابراهیمی)


  • س _ پور اسد
    ۲۵ شهریور ۹۹ ، ۲۱:۰۶

    سلام و عرض خداقوت خدمت برادر بزرگوارم جناب ساقی عزیز

    سیدجان  مشروح تحقیق شما حقیر را بیاد روزهایی که خودم در جستجوی یک حقیقت جزیی یا از نظر بعضی دوستان همکسوت پیش پا افتاده دربدر بدنبال منابع و رفرنسهای صحیح و متقن می گشتم انداخت و حقیقتا" حال شما را درک می کنم . ذکر این نکته را در تکمیل نتیجه گیری مبحث شما ضروری می دانم که بارها در مصاحبه هایی که از سران ضالهء رژیم صهیونیستی اشغالگر دیده و شنیده ام ایشان واژهء "ح ماس" که یک سازمان نظامی فلسطینی است را «خ ماس» تلفظ می کنند و این نشانگر این است که اگرچه املاء کلمه را می دانند ولی بر حسب عادات و دستور زبان خودشان (ح) را (خ) تلفظ می کنند. در پایان از نتیجه گیری و مساعی شما عزیز بزرگوار کمال تشکر و قدردانی می گردد.

    وفقکم و ایانا 

    پاسخ سردبیر:
    السلام علی الذین جاهدوا فی سبیل الله حق جهاده...
    این نوع کنجکاوی ها اگر مرتفع نشوند فتنه ی فکر می شوند و بلای جان و آرامش می ستانند. (ببخشید خیلی ادبی حرف میزنم تاثیرات مختارنامه است! :)
    بسیار جالب بود! تا به حال به این موضوع دقت نکرده بودم...

     متشکرم از مشارکت حضرتعالی.استفاده کردیم.
    با آرزوی موفقیت
  • امیرسالار
    ۰۹ تیر ۰۰ ، ۲۰:۵۵
    سلام
    من خودم دانشجوی زبان عبری هستم. این مسئله رو از استاد کثیری نژاد پرسیدم. ایشون گفتن که هر دو درست هست و توضیح دادن که دلیل این اختلاف برمیگرده به دو لهجه در زبان عبری که در یک لهجه حرف ח به صورت ح عربی تلفظ میشه و در لهجه دیگه به صورت خ تلفظ میشه. بنابراین هم تلفظ خاخام درسته هم حاخام.
    اما به گفته استاد کثیری نژاد چیزی که قطعاً غلط هستش تلفظ حاکام بود که شما توی متن نوشته بودین
    پاسخ سردبیر:
    سلام،
    تشکر از نظر سازنده شما دوست عزیز، لیکن بنده تا به حال به صورت شفاهی  «حاخام» را از کسی نشنیده ام و هر چه بوده خاخام بوده است. همچنین بنظرم بهتر است واژه ها به صورت متحدالشکل نوشته بشوند و با توجه به رواج و شیوع  «خاخام» این لغت بر سایر تلفظ ها و لهجه ها، اولویت داده شود. 
  • Ray
    ۰۳ تیر ۰۳ ، ۰۸:۱۹
    سلام دستمریزاد
    کیف کردیم الحق و الانصاف عالی بود
    خدا به شما عنایت بیشتری کند
ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
تجدید کد امنیتی